In de Fortuin

Ons dorp staat op stelten. Eén van de meest iconische gebouwen zal worden afgebroken: In de Fortuin. Op vraag van velen gaan we er nog wat dieper op in.

In de Fortuin, linkerdeur winkel, rechterdeur café en helemaal rechts, inrit en stalling voor koetsen (foto van 25 oktober 1881).
De ingeslagen ruiten zijn het gevolg van even uit de hand gelopen harde tegenstellingen tussen de katholieken van de Fortuin en de liberalen bij de gemeenteraadsverkiezingen

Eeuwenlang was In de Fortuin een ontmoetingsplaats die op elk gebied de belangrijkste historische evenementen meemaakte. Of het nu gaat over politiek of cultuur: in de Geschiedenis van Kontich wordt de herberg minstens 27 maal vermeld. In de Fortuin is een begrip, zó met Kontich verbonden dat ze niet kan verdwijnen en worden vergeten.

Of toch? Niets blijkt immers voor de eeuwigheid bestemd te zijn. En soms is dat moeilijk te aanvaarden. Is dat terecht? Vóór we emotioneel reageren, moeten we de zaken – ons dorp en zijn meest befaamde café – eens onder de loep nemen.

Het Gemeenteplein is – nog altijd – een knooppunt van allerlei soorten wegen.

Dat was al zo in de tijd van de Gallo-Romeinen. Dankzij Julius Caesar werden sommige van die wegen al vijftig jaar vóór onze tijdrekening verhard en geplaveid of bestraat. Dergelijke wegen waren geschikt voor paarden, karren en koetsen. De kleinere binnenwegen waren bestemd voor de massa minder fortuinlijke mensen die te voet moesten gaan. Of die alleen maar een paard gebruikten.

De belangrijkste heirbaan kwam van Mechelen. Er vertrokken nog een aantal wegen vanuit het centrum: een weg naar Wilrijk en de Schelde (nu Molenstraat + Groeningenlei), de Pierstraat, die dezelfde naam draagt of droeg in Reet, Aartselaar, Niel en Puurs, en langs waar je Dendermonde bereikte. De verbinding met het veer over de Nete in Duffel, in 1930 Duffelsesteenweg genoemd. Via Hove en Mortsel waren er ook vertakkingen die leidden naar Deurne en Wijnegem en dan verder naar het land der Batavieren (Dordrecht in Nederland).

En dan vergeten we nog bijna de voetweg of Binnenweg naar Edegem, Luithagen en Berchem (nu Noordstraat en Edegemsesteenweg). In de tijd van Kelten, Romeinen en Franken (vanaf de vierde eeuw) was er nog geen Antwerpen, maar toen zich in de middeleeuwen aan de Scheldebocht een havenstad vormde, werden deze wegen doorgetrokken. En zo ontstond bij ons toen ook de Antwerpsesteenweg, als een verbinding met die andere heirbaan, die langs de nederzetting in het huidige Kontich-Kazerne liep (Meylweg).

Aan het kruispunt dat nu het Gemeenteplein is, heeft ongetwijfeld een hoge wachttoren gestaan op de Spiegelberg, aan de overkant van De Fortuin. Van daarboven konden onze voorouders alle windrichtingen in het oog houden. Je wist maar nooit …

Ca 1924, met garage (Chevrolet) en benzinepomp

Zo’n hoge en droge plek was natuurlijk ook uitermate geschikt om te wonen. Enkele grote hoevegebouwen rezen al spoedig op. Tot genoegen van de talrijke reizigers uit die ver vervlogen tijden. Die vonden er drinkbaar water, voor henzelf en voor hun paarden. En bij nacht en ontij wilden zij wel voor enkele stuivers blijven eten en slapen.

Dat bracht de boer op het idee om ook bier te brouwen en later zelfs brandewijn te stoken. Op den duur had zijn zoon zoveel werk met het herstellen en vervangen van hoefijzers dat hij een smidse begon. En zijn andere zoon nam dan maar de zadelmakerij voor zijn rekening. De ene na de andere bedrijvigheid vond een plaats in de onmiddellijke omgeving van het kruispunt. En ook al die andere huizen werden herberg of winkel.

De Fortuin was nog tot ver in de vorige eeuw zowel winkel als café. In de gelagzaal kon manlief iets drinken of biljarten terwijl mevrouw de comices deed. De Fortuin was – niet alleen voor de Kontichnaars – the place to be. En ook de pleisterplaats voor veel verenigingen (Vrede en Vermaak) en politieke partijen (de katholieken). De koetsen verdwenen maar taxi en bus kwamen in de plaats. De smidse werd een garage (Chevrolet) met benzinepomp.

Hoe de facade van het bescheiden nonnenklooster evolueerde tot de het Gemeenteplein dominerende gevel van het Sint-Jozefinstituut

Ook het dorpscentrum veranderde. Er kwam een bescheiden nonnenklooster. De (meestal) eenvoudige huizen van de kleine zelfstandigen werden een na een afgebroken en vervangen door een mastodont van een gevel voor een meisjesschool. Het betekende de ondergang van een levendig plein.

Door de eeuwen heen en door al die verschillende bestemmingen werd de Fortuin heel vaak verbouwd. De laatste veranderingen dateren van rond 1970, toen de stijl van de gevel werd aangepast aan die van het parkpaviljoen. Dat laatste werd zowat 20 jaar later vervangen door een stijlloos openbaar toilet, nu buiten gebruik. De provinciale Commissie van Monumenten en Landschappen vond het niet de moeite om de Fortuin in de inventaris op te nemen.

Moet dergelijke gevel dan wel worden bewaard? Dat heeft men wel proberen te doen met Het Anker, met een kitscherige miskleun als gevolg. Waarom nostalgisch zijn en naar vroeger grijpen? Het is toch normaal dat een dorpsplein wordt omzoomd met gevels van verschillende tijden en stijlen? Dan mag een hedendaags concept dat representatief is voor een stijl uit de eenentwintigste eeuw toch ook! Op voorwaarde natuurlijk dat het een meerwaarde toevoegt aan het karakter van onze dorpskom. En dan heb ik het niet alleen over het uiterlijk maar ook over de inhoud.

Ontwerp voor de nieuwe Fortuin (foto Alken-Maes)

Onze Sint-Martinuskerk is nu opgefrist en de mooiste kerk van de wijde omgeving geworden. Er zijn plannen om het plein te herwaarderen en gezellig heraan te leggen. Als nu ook nog het Sint-Jozefinstituut – overigens een van de meest kindvriendelijke scholen van de wijde omgeving – de moed heeft om die starre gevel open te breken en er bijvoorbeeld winkelruimtes te scheppen, dan creëren we een hart voor ons dorp waar het gezellig toeven is. Vooral bij goed weer, op het ruime terras van De Fortuin.

Lees ook het artikel "Hoop voor ons onfortuinlijke Gemeenteplein" (KONTICH WAARLOOS Hier en Nu, mei 2019), met nog meer oude foto's.

Tekst: Frank Hellemans. Foto’s: Kring voor Heemkunde Kontich en Alken-Maes voor de maquette van de nieuwe Fortuin.
Uit KONTICH WAARLOOS Hier en Nu, november 2019.

En vind HIER de lijst van alle artikelen Kontich-Waarloos Vroeger en Nu.

Zoeken in onze website